Περιεχόμενα
- Οι διαδικασίες ασύλου στην Ελλάδα υπό το πρίσμα της ευρωπαϊκής Συμφωνίας για το Άσυλο και τη Μετανάστευση και των επαναπροωθήσεων
- «Νομιμοποιώντας τις επαναπροωθήσεις»
- Η λειτουργία του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στο Φυλάκιο Ορεστιάδας
- Αφίξεις νεοεισερχόμενων
- Εφαρμογή ΚΥΑ 42799/2021 περί ασφαλούς τρίτης χώρας
- Εφαρμογή ΚΥΑ 9889/2020 για διαπίστωση ανηλικότητας στο ΚΥΤ Φυλακίου
- Ο Θεσμός της Επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στο ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας
- Η λειτουργία του ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας εν μέσω συνεχιζόμενης Πανδημίας
- Σχέδια επέκτασης του ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας
- Κατασκευάζοντας τους πρόσφυγες και μετανάστες ως «ασύμμετρη ή υβριδική απειλή»
- Μια ελπίδα για το μέλλον
Εισαγωγή
Σε αυτή την έκθεση προσπαθούμε να καταδείξουμε πώς οι προτεινόμενες διατάξεις για τη νέα Ευρωπαϊκή Συμφωνία για το Ασυλο και τη Μετανάστευση έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται ατύπως στην ελληνική πραγματικότητα. Επιπλέον προσπαθούμε να καταδείξουμε πώς η Ελληνική νομοθεσία και πρακτική στα σύνορα αλλά και οι διαδικασίες ασύλου στην ευρύτερη περιοχή του Εβρου ευθυγραμμίζονται ατύπως με την Ευρωπαϊκή Συμφωνία για το Ασυλο και τη Μετανάστευση, σε μία ιδιαίτερα σκληρή γραμμή, αφαιρώντας συνεχώς δικαιώματα από τους αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα. Έχουμε σοβαρή ανησυχία ότι οι πιο δυσοίωνες προβλέψεις για την πρόσβαση στο άσυλο έχουν αρχίσει ήδη να εφαρμόζονται με τραγικές συνέπειες για τους πρόσφυγες αλλά και εν γένει για την κοινωνία. Μια κοινωνία διαχωρισμού και αποκλεισμού γεννά περισσότερους αποκλεισμούς.
Η αντικατάσταση του υφιστάμενου κανονισμού (ΕΕ) του Δουβλίνου με αριθ. 604/2013 ήταν η υποτιθέμενη κύρια διαπραγμάτευση των χωρών του Νότου και όντως απαραίτητη για να πάψει ο εγκλωβισμός των προσφύγων στις συνοριακές χώρες. Όμως, με την νέα Συμφωνία το κριτήριο πρώτης εισόδου παραμένει ουσιαστικά άθικτο ενώ συνολικά η Επιτροπή αποφεύγει το ζήτημα της ενδοευρωπαϊκής κινητικότητας. Η αλληλεγγύη παραμένει εθελοντική ενώ η Επιτροπή προκρίνει, γνωρίζοντας ότι τα κράτη μέλη δεν θα δεχτούν την μετεγκατάσταση με σκοπό την ένταξη τους στα αντίστοιχα κράτη μέλη, την μετεγκατάσταση μόνο με την μορφή «χορηγιών επιστροφής». Η έννοια της «αλληλεγγύης» που εισαγάγει η προτεινόμενη Συμφωνία, διαστρεβλώνει την έννοια της αλληλεγγύης και την ορίζει με όρους τεχνοκρατικής διαχείρισης των επιστροφών ενώ ο μηχανισμός «screening» και τα «ελεγχόμενα κέντρα κράτησης» που εισάγονται οδηγούν σε πρόσθετες καταστάσεις κράτησης και εγκλωβισμού στα νησιά και πιθανότατα σε νέες «Μόριες» (τις οποίες όπως διατυμπανίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να αποφύγει με το προτεινόμενο Σύμφωνο για το Άσυλο κα την Μετανάστευση).
Η έκθεση κλείνει με μία ελπίδα, με μία προσπάθεια να δούμε και την άλλη εικόνα, την εικόνα της συμπερίληψης και της πραγματικής αλληλεγγύης.
1. Οι διαδικασίες ασύλου στην Ελλάδα υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας για το Άσυλο και τη Μετανάστευση και των επαναπροωθήσεων.
Μια σειρά από φορείς και οργανώσεις επισημαίνουν την ανησυχία τους για τη Νέα Συμφωνία για το Άσυλο και τη Μετανάστευση. Η ψήφιση μπορεί να καθυστερήσει, στην Ελλάδα όμως έχει ατύπως αρχίζει να εφαρμόζεται.
Η Συμφωνία αποτελεί ένα νομικοτεχνοκρατικό κείμενο που προσπαθεί να διαμορφώσει ένα ευρωπαϊκό modus operandi, γύρω από τη διαχείριση του προσφυγικού πληθυσμού. Προάγει τον μηχανισμό «αλληλεγγύης», με κυρίαρχη μορφή και επιλογή, τις «χορηγίες επιστροφών», ανάγοντας με αυτό τον τρόπο τις επιστροφές σε κεντρικό πυλώνα της συμφωνίας και της μεταναστευτικής πολιτικής. Οι επιστροφές για να υλοποιηθούν απαιτούν όμως ένα εκτεταμένο σύστημα κράτησης όσων κρίνονται προς επιστροφή. Παράλληλα, οι επιστροφές απαιτούν διακρατικές συμφωνίες και συμφωνίες επανεισδοχής με τρίτες χώρες προκειμένου να διευκολύνουν την απομάκρυνση των μεταναστών και προσφύγων εκτός εδάφους Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι διακρατικές συμφωνίες επιστροφής και απέλασης όσων έχουν κριθεί υπό επιστροφή/απέλαση με τις χώρες καταγωγής τους καθώς οι συμφωνίες επανεισδοχής με τρίτες χώρες αποτελούν κεντρική κατεύθυνση της Συμφωνίας. Η Συμφωνία φιλοδοξεί να νομιμοποιήσει τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κυρίως του δικαιώματος στη διεθνή προστασία.
Κοιτώντας τις εξελίξεις στις διαδικασίες ασύλου στην Ελλάδα μέσα από το φακό της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας για το Άσυλο και τη Μετανάστευση, διαπιστώνουμε την άτυπη εφαρμογή της, δυστυχώς με την κάλυψη των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαμορφώνοντας μια κατάσταση για τους πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα που θυμίζει την πολιτική των χωρών του Βίσενγκραντ. Ο Ευρωπαϊκός προσανατολισμός σε μία ακροδεξιά αντίληψη του προσφυγικού πληθυσμού ως «κινδύνου» από τον οποίο πρέπει να προστατευθούμε, ανοίγει έναν δρόμο προς γενίκευση των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ευρύτερα κομμάτια της κοινωνίας.
Σε επίπεδο συναντήσεων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου με αντίστοιχους ομολόγους υπουργούς και πολιτικών προσώπων άλλων Ευρωπαϊκών Κρατών, διαφαίνεται η στόχευση στην εξωτερική διάσταση του ασύλου και της μετανάστευσης και η εγκαθίδρυση μιας ενισχυμένης ευρωπαϊκής πολιτικής «επωφελών εταιρικών σχέσεων» με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης των μεταναστών, όπως στη συνάντηση με την Υπουργό Εξωτερικών και Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης του Βελγίου. Αντίστοιχα στη συνάντηση με την ομόλογη Υπουργό Μετανάστευσης της Ολλανδίας, συζητήθηκε και αποτέλεσε κοινό σημείο συμφωνίας, η «ανάγκη για καλύτερα αποτελέσματα στις επιστροφές. Είναι αναγκαίο να υπάρξει ένας ισχυρός μηχανισμός αλληλεγγύης ο οποίος πρέπει να συμβαδίζει με τις υποχρεώσεις που φέρουν κράτη μέλη για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης». Ο ίδιος ο Υπουργός δήλωσε ότι «Συμφωνούμε στην ανάγκη πρόληψης των πρωτογενών ροών ως μέσου μείωσης και των δευτερευόντων, για την αποτελεσματική προστασία των συνόρων μας, για την εφαρμογή γρήγορων διαδικασιών και για την ενίσχυση της ικανότητάς μας να επιστρέφουμε όσους δεν δικαιούνται διεθνή προστασία μέσω ενός κοινού ευρωπαϊκού μηχανισμού. Στην επίσκεψη εργασίας του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου στη Μπρατισλάβα με τον υπουργό Εσωτερικών της Σλοβακίας τέθηκε σε συζήτηση η διαπραγμάτευση του Ευρωπαϊκού Συμφώνου Μετανάστευσης και Ασύλου, με όρους της «ισχυρής και αποτελεσματικής προστασίας των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε.» όπως και η παροχή από τη Σλοβακία χρηματοδότησης δράσεων υγειονομικής περίθαλψης, στα νησιά του Αιγαίου ύψους 1 εκ. ευρώ. H ανησυχητική ταύτιση – δυστυχώς όχι μόνο σε επίπεδο πολιτικών δηλώσεων – του Υπουργού Μετανάστευσης με τις ιδέες των χωρών του Bίσενγκραντ, αποτυπώνεται στις δηλώσεις του κ. Ν.Μηταράκη «Η Ελλάδα και η Σλοβακία μοιράζονται πολλές κοινές θέσεις σχετικά με την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και μετανάστευσης. Τονίζουμε και οι δύο την ανάγκη αποτελεσματικής προστασίας των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ με τρόπο που θα αποτρέψει τις μαζικές παράτυπες ροές. Συμφωνούμε επίσης για την ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας μας με τρίτες χώρες – αυτό που ονομάζουμε εξωτερική διάσταση της μετανάστευσης -, ενίσχυση των επιστροφών μέσω ενός κεντρικού ευρωπαϊκού μηχανισμού και ενίσχυση του ρόλου του FRONTEX τόσο στον έλεγχο των συνόρων όσο και στις επιστροφές … ».
Στην Πορτογαλία αντίστοιχα στις 10.5.2021, ο Υπουργός Μεταναστευτικής πολιτκής και ασύλου συμμετείχε στην Υπουργική Διάσκεψη με θέμα “Διαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών” με τα κυριότερα θέματα της ατζέντας να αποτελούν η εμβάθυνση των συνεργασιών ανάμεσα στην ΕΕ και τις χώρες καταγωγής και διακίνησης, η προώθηση των νόμιμων μεταναστευτικών οδών και η ομαλή ενσωμάτωση των μεταναστών και η ενίσχυση των μηχανισμών αποτροπής της παράνομης μετανάστευσης και η προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε.
Οι συναντήσεις αυτές σχετικά με την διαπραγμάτευση και εφαρμογή της Συμφωνίας αποτελούν αποτύπωση ενός σχεδιασμού που στην Ελλάδα έχει ήδη αρχίζει να εφαρμόζεται. Συγκεκριμένα, εντός του 2021, το δικαίωμα στη διεθνή προστασία στην Ελλάδα, αμφισβητείται, σε βαθμό που πια αποτελεί βεβαιότητα ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να αποτελεί μια ασφαλή χώρα ασύλου. Εν συντομία:
- Στις 29.1.2021 με κοινή απόφαση του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου του Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών, κ. Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη, προστίθενται το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές στον κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής.
- Στις. 32. 3. 2021 διενεργείται διαγωνισμός για τις εργασίες περίφραξης και εγκατάστασης υποδομών ασφάλειας στις Δομές της ενδοχώρας εκτιμώμενης αξίας 28.406.664,99 ευρώ, αφού είχε ήδη προβλεφθεί η κατασκευή τους χωρίς την απαίτηση οικοδομικής βάσει του άρθρου 146 παρ. 3 του Ν.4759/2020 όπως αυτό τροποποίησε την παρ.1 του άρθρου 30 του Ν.4495/2017.
- Στις 7.6.2021 η Τουρκία ορίζεται με κοινή υπουργική απόφαση του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου και του Υφυπουργού Εξωτερικών ως ασφαλής τρίτη χώρα, για τους αιτούντες διεθνή προστασία από Συρία, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Σομαλία. Η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα μετά την Ουγγαρία που αναγνωρίζει την Τουρκία ως «ασφαλή τρίτη χώρα», ενδεικτικό γεγονός μιας πολιτικής κατεύθυνσης. Η ΚΥΑ δεν αναφέρει ούτε καν εξαιρέσεις και οποιεσδήποτε διευκρινήσεις σχετικά με την εφαρμογή της, είναι μη προσβάσιμες σε δικηγόρους και αιτούντες διεθνή προστασία. Η εφαρμογή της αν και στην ΚΥΑ ορίζεται η 7.6.2021 έχει επί της ουσίας αναδρομική ισχύ καθώς εφαρμόζεται σε όσους αιτούντες διεθνή προστασία βρίσκονται στην Ελλάδα και δεν έχουν δώσει ακόμα συνέντευξη, ήτοι το μεγαλύτερο ποσοστό, δεδομένου ότι η πανδημία καθυστέρησε ένα μεγάλο ποσοστό των συνεντεύξεων. Η ΚΥΑ σχετικά με την ασφαλή τρίτη χώρα, η οποία είχε ήδη διακηρυχθεί από τις 16.3.2021, στη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών όπου ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου είχε τονίσει εμφατικά «ότι η Τουρκία είναι ασφαλής τρίτη χώρα όχι μόνο για αυτούς που έρχονται από τη Συρία, αλλά για όλους τους πρόσφυγες».
- Γιατί η Τουρκία δεν είναι ασφαλής τρίτη χώρα ;
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΚΥΑ αυτή έρχεται σε μια χρονική συγκυρία όπου, σύμφωνα και με τα επίσημα στατιστικά του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, η Τουρκία κατά το έτος 2020 δεν δέχτηκε την επιστροφή ούτε ενός Σύριου πολίτη με βάσει την Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας. Το αποτέλεσμα ήταν περαιτέρω κράτηση και καταστάσεις εγκλωβισμού σε επισφαλείς συνθήκες στα νησιά ενώ η επιβολή του γεωγραφικού αποκλεισμού σε περιοριστικές συνθήκες και μάλιστα εν μέσω της πανδημίας χειροτέρευσε την ήδη επιβαρυμένη κατάσταση αυτού του πληθυσμού. Ας εξετάσουμε τα κριτήρια όμως για τον χαρακτηρισμό μιας χώρας ως ασφαλούς τρίτης χώρας λαμβάνοντας υπόψη ότι η συνδρομή των κριτηρίων για να χαρακτηριστεί μια χώρα ασφαλής Τρίτη χώρα είναι σωρρευτική, δηλαδή πρέπει να συντρέχουν όλα τα παρακάτω κριτήρια : (α) να μην απειλείται η ζωή και η ελευθερία λόγω φυλής, θρησκείας κλπ, (β) να τηρεί η Τρίτη χώρα την αρχή της μη επαναπροώθησης (η λεγόμενη απαγόρευση της έμμεσης επαναπροώθησης), (γ) να μην υπάρχει κίνδυνος σοβαρής βλάβης, (δ) να υπάρχει η δυνατότητα να ζητηθεί το καθεστώς του πρόσφυγα και να χορηγηθεί προστασία σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης, και (ε) να υπάρχει σύνδεσμος με την Τρίτη χώρα.
Γιατί λοιπόν η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής Τρίτη χώρα γι αυτές τις εθνικότητες ? Ενας βασικός λόγος είναι ότι η Τουρκία δεν παρέχει διεθνή προστασία με βάσει τα προβλεπόμενα στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 σε άτομα που αιτούνται διεθνή προστασία προερχόμενα από μη Ευρωπαϊκές χώρες. Ακόμα και για τους Σύριους πολίτες που είχε δεσμευτεί ότι θα τους εξασφαλίζει πρόσβαση σε προστασία σε αντιστοιχία με τα οριζόμενα στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου δεν έχουμε οποιαδήποτε αξιολόγηση σχετικά με τον αν τους παρέχεται η πρόσβαση στο άσυλο, σε συνθήκες υποδοχής, στις υγειονομικές υπηρεσίες, την εκαίδευση, την εργασία κλπ και τελικά πόσοι από αυτούς τους ανθρώπους εντάσσονται ομαλά στην κοινότητα και ποια είναι η ενταξιακή τους εξέλιξη. Περαιτέρω η Τουρκία το Μάρτιο του 2021 ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και ως εκ τούτου δεν θα προστατεύει πλέον τα θύματα έμφυλης βίας άρα δεν θα παράσχει επαρκή προστασία σε θύματα έμφυλης βίας που θα επιστρέφονται από την Ελλάδα . Επιπλέον, ο κίνδυνος για επαναπροωθήσεις προσφύγων από την Τουρκία, ακόμη και προς εμπόλεμες ζώνες της Συρίας έχει επισημανθεί σε πολλές αναφορές . Σε ότι δε αφορά το κριτήριο του συνδέσμου με την Τρίτη χώρα απαιτούνται τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά κριτήρια που δεν εξασφαλίζονται με την απλή διέλευση των ατόμων αυτών από την Τουρκία. Είναι εύλογες λοιπόν οι ανησυχίες ότι η απόφαση αυτή βασίζεται μόνο στην επιτακτική ανάγκη να απομακρυνθεί αυτός ο πληθυσμός από την Ευρώπη και δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη την ανάγκη διασφάλισης του δικαιώματός τους σε μια εξατομικευμένη και δίκαιη εξέταση του αιτήματος ασύλου τους .
- H κοινή δήλωση μεταξύ Ε.Ε. και Αφγανιστάν αποτυπώνεται στην ελληνική πραγματικότητα μέσα από την συνάντηση (1.6.2021) του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου και του Πρέσβη του Αφγανιστάν στην Ελλάδα, όπου ο τελευταίος επιβεβαίωσε την πλήρη δέσμευση του για την διευκόλυνση των επιστροφών όσων Αφγανών πολιτών δεν δικαιούνται διεθνή προστασία. Οι δύο πλευρές μάλιστα «συμφώνησαν να εργασθούν από κοινού για την ενίσχυση των επιστροφών, εθελούσιων και αναγκαστικών, καθώς και για τη βελτίωση της συνεργασίας τους προκειμένου να ολοκληρώνονται απρόσκοπτα οι απαιτούμενες διαδικασίες ταυτοποίησης από την Αφγανική Πρεσβεία».
- Στις 5.5.2021 πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τον Πρέσβη του Μπαγκλαντές σχετικά με τη διμερή συνεργασία των δύο χωρών στον τομέα της Μετανάστευσης.
- Στις 18.6.2021 τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση το προτεινόμενο από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου νομοσχέδιο, με τίτλο: «Αναμόρφωση διαδικασιών απελάσεων και επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών, ζητήματα αδειών διαμονής και διαδικασιών χορήγησης διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη».
Σχετικά με το προτεινόμενο νομοσχέδιο «Αναμόρφωση διαδικασιών απελάσεων και επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών, ζητήματα αδειών διαμονής και διαδικασιών χορήγησης διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη»:
Η τροποποίηση του πλαισίου χωρίς την διασφάλιση της εξατομικευμένης αξιολόγησης του αιτήματος της διεθνούς προστασίας του ατόμου και χωρίς την εξασφάλιση της τήρησης της αρχής της μη επαναπροώθησης δείχνει μια επιλογή επίτασης της ρητορικής σχετικά με την «ανάγκη προστασίας της χώρας από τον αόρατο εχθρό» αλλά και μιας συνεχιζόμενης πολιτικής αποτροπής αυτού του πληθυσμού από την Ευρώπη που για άλλη μια φορά κάνει «συμβιβασμούς» στα ανθρώπινα δικαιώματα «εξωστρακίζοντας» χωρίς αξιολογικά κριτήρια αυτόν τον πληθυσμό οπουδήποτε εκτός της Ευρώπης και με οποιαδήποτε διαδικασία.
Δυό από τις προτεινόμενες διατάξεις που ενισχύουν τις παραπάνω διαπιστώσεις σχολιάζονται παρακάτω:
(α) Η «ενοποίηση» των εννοιών επιστροφή/απέλαση και η πρόβλεψη για μια αδιάκριτη έκδοση αποφάσεων απέλασης εις βάρος ατόμων που εμπίπτουν στο καθεστώς του αιτούντος άσυλο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αιτούντες άσυλο εμπίπτουν πάντοτε στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας επιστροφών και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατό να εκδίδεται εις βάρος τους απόφαση απέλασης (Ν 3386/2005), αλλά μόνο απόφαση επιστροφής (Ν 3907/2011). Σε περιπτώσεις εφαρμογής των διατάξεων για την απέλαση δε χρειάζεται η σύμφωνη γνώμη της χώρας προέλευσης ή διέλευσης, σε αντίθεση με τις διατάξεις για την επιστροφή όπου είναι απαραίτητη η συναίνεση της χώρας προέλευσης ή διέλευσης γεγονός που μας προβληματίζει περαιτέρω για την προσπάθεια της εκτεταμένης εφαρμογής των διατάξεων για την απέλαση. Περαιτέρω, η εν λόγω πρόβλεψη είναι εξαιρετικά προβληματική γιατί για τους νεοεισερχόμενους στα νησιά και τον Έβρο χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις προβλέπεται η υπαγωγή τους σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης (αρ. 14, παρ. 1 Ν 4375/2016, αρ. 39, παρ. 1 Ν 4636/2019), ενώ η έκδοση εις βάρος τους αποφάσεων απέλασης θα οδηγούσε εκτός των άλλων και σε καταστρατήγηση εκ μέρους της διοίκησης των θεμελιωδών εγγυήσεων που παρέχει ο Ν 4636/2019 στους αιτούντες άσυλο μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας ασύλου τους και θα τους έθετε σε κίνδυνο επαναπροώθησης ή μαζικών απελάσεων.
(β) Ο περιορισμός των κατηγοριών των δομών υποδοχής, ταυτοποίησης και φιλοξενίας της παρ. 4 του άρθρου 8 του ν. 4375/2016 από έξι (6) σε τρεις (3) και ειδικότερα στα Κέντρα Yποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), τις Δομές Φιλοξενίας και τις Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές «οι οποίες αποκτούν ένα πολυλειτουργικό χαρακτήρα καθώς εντός της έκτασης τους λειτουργούν διακριτές εγκαταστάσεις προσωρινής φιλοξενίας και ειδικές εγκαταστάσεις κράτησης, ώστε να δημιουργείται ένας σαφής και ασφαλής χώρος διαμονής των υπηκόων τρίτων χωρών με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα». Επί της ουσίας καταργούνται οι: «β) οι Κινητές Μονάδες Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Μ.Υ.Τ.), γ) οι ανοικτές Δομές Προσωρινής Υποδοχής πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, οι οποίοι έχουν αιτηθεί διεθνή προστασία, δ) οι ανοικτές Δομές Προσωρινής Φιλοξενίας πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών εφόσον σε βάρος τους έχουν επιβληθεί περιοριστικοί όροι:που βρίσκονται σε διαδικασία επιστροφής σύμφωνα με το άρθρο 22 του ν. 3907/2011 ή σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου αυτού σε συνδυασμό με το άρθρο 30 του ν. 3907/2011, ή των οποίων η απομάκρυνση έχει αναβληθεί σύμφωνα με το άρθρο 24 του ν. 3907/2011 ή που υπάγονται στις διατάξεις των άρθρων 76 παρ. 5 ή 78 ή 78Α του ν. 3386/2005. ε) οι κλειστές Δομές Προσωρινής Υποδοχής υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, οι οποίοι έχουν αιτηθεί διεθνή προστασία και σε βάρος των οποίων εκδίδεται απόφαση κράτησης ,στ) οι Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές Νήσων («ΚΕΔΝ») προσωρινής υποδοχής και φιλοξενίας υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, οι οποίοι έχουν αιτηθεί διεθνή προστασία ή που βρίσκονται σε διαδικασία επιστροφής, σύμφωνα με το άρθρο 22 του ν. 3907/2011 ή σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου αυτού σε συνδυασμό με το άρθρο 30 του ν. 3907/2011 ή των οποίων η απομάκρυνση έχει αναβληθεί, σύμφωνα με το άρθρο 24 του ν. 3907/2011 ή που υπάγονται στις διατάξεις των άρθρων 76 παράγραφος 5 ή 78 ή 78Α του ν. 3386/2005, εφόσον σε βάρος τους έχουν επιβληθεί περιοριστικοί όροι. Σε διακριτούς χώρους εντός των ανωτέρω δομών, δύναται να λειτουργούν Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), Κλειστές Δομές Προσωρινής Υποδοχής, Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α.), καθώς και διακριτοί χώροι με τις κατάλληλες προδιαγραφές για την παραμονή υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες της παραγράφου 8 του άρθρου 14 του ν. 4375/2016. Όλες αυτές οι δομές συστήνονται και καταργούνται με Προεδρικό Διάταγμα ενώ εκδίδεται Γενικός Κανονισμός Λειτουργίας των Δομών (από Υπουργό) και Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας για τις δομές (από Γενικός Γραμματέα Υποδοχής). Η γενική εποπτεία λειτουργίας της Κλειστής Ελεγχόμενης Δομής Νήσων («ΚΕΔΝ») ασκείται από τον Διοικητή του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) που λειτουργεί εντός αυτής. Εν γένει οι ειδικές εγκαταστάσεις όπου κρατούνται οι υπήκοοι τρίτων χωρών κατ’εφαρμογή του άρθρου 31 ιδρύονται και καταργούνται με κοινή απόφαση των Υπουργών Προστασίας του Πολίτη, Μετανάστευσης και Ασύλου και Οικονομικών. Η εν λόγω πρόβλεψη εγήρει ανησυχία για την μετατροπή όλων των δομών φιλοξενίας σε κλειστές ελεγχόμενες δομές με ενταγμένα μέσα σε αυτές κέντρα κράτησης τα οποία θα υπάγονται και στην Αρμοδιότητα του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και της Ελληνικής Αστυνομίας με πιθανότατη αυστηρικοποίηση και διαφοροποίηση του στόχου και του πλαισίου από μια ενταξιακή διαδικασία σε μια εκτεταμένη κράτηση.
Οι προβληματικές που εισάγουν οι ως άνω νομοθετικές ρυθμίσεις είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν ένα σημαντικό αριθμό υπηκόων τρίτων χωρών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα σε επισφαλείς συνθήκες και υποκείμενους σε διαδικασίες απέλασης/επιστροφής ή/και επανεισδοχής στην Τουρκία μέσα σε ένα αυστηρό, ασαφές και αμφίβολο για την συμαβατότητα του με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες πλαίσιο και το οποίο θα μπορούσε εν δυνάμει να οδηγήσει και σε μια «νομοθέτηση των επαναπροωθήσεων» κατά παράβαση της αρχής της μη επαναπροώθησης όπως προστατεύεται από το άρθρο 33 της σύμβασης της Γενεύης και κατά παράβαση των άρθρων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή, και απαγορεύουν την υποβολή σε βασανιστήρια, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση. Περαιτέρω δημιουργούν ένα πλαίσιο φιλοξενίας που απέχει πολύ από τις ανοιχτές δομές φιλοξενίας που περιγράφει η Οδηγία για την Υποδοχή και σε καμία περίπτωση δεν δημιουργούν τις προυποθέσεις για μια ενταξιακή πολιτική παρά επιτείνουν ένα καθεστώς κράτησης και εγκλεισμού που απειλεί την κοινωνική συνοχή και οδηγεί σε περαιτέρω ακραία ρητορική εναντίον αυτού του πληθυσμού.
2. «Νομιμοποιώντας τις επαναπροωθήσεις»
Η έκδοση και εφαρμογή της ΚΥΑ για την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα, επί της ουσίας, φαίνεται να λειτουργεί επικοινωνιακά για την πολιτική ηγεσία των αρμοδίων υπουργείων, ως νομιμοποιητικό επιχείρημα για τις συστηματικές επαναπροωθήσεις στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της χώρας.
Η HumanRights360 κατέθεσε προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ στις 18.3.2021 για παραβιάσεις των άρθρων 2 παρ.1, 3, 5, 13 και του άρθρου 4 του Τέταρτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ εκπροσωπώντας τον κ. Ζ.Ι., δικαιούχο επικουρικής προστασίας από τις γερμανικές αρχές, ο οποίος συνελήφθη στις 20 Σεπτεμβρίου 2020, στη Θεσσαλονίκη. Ο προσφεύγων, ενώ βρισκόταν σε πλατεία της πόλης, αστυνομικά όργανα τον πλησίασαν, ζήτησαν τα έγγραφα του και εν συνεχεία τον οδήγησαν στο πλησιέστερο τμήμα. Ο προσφεύγων, ήδη από την αρχή επέδειξε στα αστυνομικά όργανα που ζήτησαν τα έγγραφα που είχε μαζί του, βεβαίωση από το ΠΓΑ Σάμου για την αναγνώριση του από τις γερμανικές αρχές ως δικαιούχου επικουρικής προστασίας καθώς και άλλα έγγραφα. Στο αστυνομικό τμήμα, εκ νέου τα επέδειξε αλλά τα αστυνομικά όργανα επέδειξαν αδιαφορία. Μετά την πάροδο κάποιου χρόνου, τον μετέφεραν σε άλλο χώρο, που θύμιζε κέντρο κράτησης. Εκεί του πήραν την τσάντα και το κινητό, του πήραν επίσης δακτυλικά αποτυπώματα και ύστερα τον έβαλαν στο χώρο κράτησης, μαζί με άλλα άτομα. Την άλλη μέρα ήρθαν τέσσερα βαν της ελληνικής αστυνομίας άσπρου χρώματος, με ελληνικές πινακίδες, κλειστά χωρίς παράθυρα και τους οδήγησαν σε ένα χώρο σαν γήπεδο. Εκεί ήρθε μια αστυνομική κλούβα, με τον οδηγό και τον συνοδηγό ντυμένους με στρατιωτικά και τους οδήγησαν στο ποτάμι του Έβρου. Τους ανάγκασαν να κάτσουν κάτω και αφού τους χτύπησαν, τους είπαν να μην κάνουν φασαρία. Τον έβαλαν στην βάρκα χτυπώντας τον και τον επαναπροώθησαν στην Τουκρία.
Η HumanRights.360 έχει καταγράψει και βρίσκεται σε διαδικασία εκ νέου νομικών ενεργειών ενώπιον εγχώριων και διεθνών οργάνων και άλλα περιστατικά επαναπροωθήσης. Συγκεκριμένα, το ένα περιστατικό αναφέρεται σε σύλληψη νεοεισερχόμενου και επαναπροώθηση του στην Τουρκία που αυτό σήμανε την σύλληψη του από τις τουρκικές αρχές και την απέλαση του σε άλλη χώρα από αυτή της καταγωγής του. Και το δεύτερο περιστατικό, σε σύλληψη αναγνωρισμένου πρόσφυγα, μονίμου κατοίκου Ελλάδας από το 2016, με σταθερή εργασία και κατοικία, ο οποίος ενώ πήγαινε να δηλώσει την απώλεια εγγράφων στην αστυνομία στη Θεσσαλονίκη, συνελήφθη και με ταχείς ενέργειες, παρανόμως απελάθηκε, επαναπροωθήθηκε δια μέσου του Έβρου στην Τουρκία.
3. Η λειτουργία του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στο Φυλάκιο Ορεστιάδας
I. Αφίξεις Νεοεισερχόμενων
Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ κατά την 30η Ιουνίου 2021, οι συνολικές αφίξεις από τις αρχές του έτους 2021 στην Ελλάδα, ανέρχονται σε 3.798, εκ των οποίων οι 1.293 είναι θαλάσσιες και οι 2.505 είναι χερσαίες, από τα σύνορα του Έβρου, με επιπλέον ανθρώπους να έχουν χάσει τη ζωή τους ή να αγνοούνται. Το 41% είναι άντρες, το 23,5% γυναίκες και το 35,4% παιδιά. Συγκριτικά με το έτος 2020, οι αριθμοί των αφίξεων κυμαίνονται στα ίδια πάνω κάτω επίπεδα, ωστόσο έχουν αυξηθεί εμφανώς οι αφίξεις στα χερσαία σύνορα του Έβρου. Με κυρίαρχες εθνικότητες το Αφγανιστάν, τη Σομαλία και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό στις θαλάσσιες αφίξεις, ο Έβρος υποδέχεται στο μεγαλύτερο βαθμό Τούρκους και Σύρους υπηκόους, ενώ ακολουθούν οι υπήκοοι Αφγανιστάν και Πακιστάν. Στην προσπάθεια να διασχίσουν τα σύνορα αντιμετωπίζουν κινδύνους σοβαρούς για την ζωή τους, όπως και προσβολές κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας του όπως η κουρδικής καταγωγής συγγραφέας που συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές στις 29 Ιουνίου στον Έβρο. Στις 12 Απριλίου του 2021, 33 άνθρωποι είχαν εγκλωβιστεί σε νησί στο ποταμό Έβρο, με τους συνοριοφύλακες και από τις δύο πλευρές των συνόρων να πυροβολούν προς την πλευρά τους. Την ίδια μέρα τρία πτώματα αγνώστων ανδρών, μεταναστών βρέθηκαν από την ελληνική πλευρά των συνόρων, κοντά στην περιοχή της Ανδριανούπολης. Η καταδίωξη αυτοκινήτων από την ελληνική αστυνομία, οδήγησε επίσης στο αυτοκινιστικό δυστύχημα, όπου ένα πεντάχρονο κορίτσι τραυματίστηκε.
Από την αρχή του έτους μέχρι σήμερα, 23 άνθρωποι έχουν χάσει την ζωή τους προσπαθώντας να περάσουν τα σύνορα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αλεξανδρούπολης.
Κατά προσέγγιση, κάθε εβδομάδα συλλαμβάνονται περίπου 100 άνθρωποι από τις Αστυνομικές Διευθύνσεις Ορεστιάδας και Αλεξανδρούπολης, ενώ παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό η απελευθέρωση των Τούρκων υπηκόων με υπηρεσιακό σημείωμα απευθείας από τα ΤΣΦ, χωρίς την υπαγωγή τους σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης στο ΚΥΤ Φυλακίου, Ορεστιάδας. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι κατά το μήνα Ιούνιο δεν εισήλθε στο ΚΥΤ κανένας υπήκοος Τουρκίας, ενώ από τις συλλήψεις προκύπτει η πλειοψηφία της εθνικότητας αυτής. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021 στο ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας σημειώθηκαν 1395 αφίξεις, εκ των οποίων οι 131 ασυνόδευτοι και χωρισμένοι από την οικογένειά τους ανήλικοι, με σταδιακή αύξηση των αφίξεων κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2021 και σημαντική αύξηση των ανηλίκων κατά το Μάϊο και Ιούνιο του 2021. Κατά τη συγγραφή του παρόντος, η δύναμη του ΚΥΤ ανέρχεται στα 278 άτομα, μεταξύ αυτών 81 ασυνόδευτοι και χωρισμένοι από την οικογένειά τους ανήλικοι.
Το ΠΡΟΚΕΚΑ Ορεστιάδας, μετά την επαναλειτουργία του στις 14.05.2021 και μετά από μια μεγάλη περίοδο αναστολής της λειτουργίας του, λόγω ανακατασκευαστικών έργων, υποδέχεται από τα ΤΣΦ αφίξεις μόνο για την ΠΡΟ-ΚΥΤ διαδικασία, με μέσο όρο παραμονής των ανθρώπων 10-15 ημέρες εντός των εγκαταστάσεών του. Κατά τη συγγραφή του παρόντος, παραμένουν στο ΠΡΟΚΕΚΑ 140 περίπου άτομα, τα οποία έχουν υποβληθεί σε rapid test από το κλιμάκιο της ΑΕΜΥ και σε 14ημερη καραντίνα, προκειμένου να λάβουν τη σχετική βεβαίωση από το γιατρό της ΑΕΜΥ ότι έχουν τηρηθεί τα πρωτόκολλα που επιβάλλονται για την αποτροπή της εξάπλωσης της πανδημίας COVID-19 και κατά τη μεταφορά τους στο ΚΥΤ να προχωρήσουν άμεσα στις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, χωρίς να υποβληθούν σε καραντίνα και από το κλιμάκιο του ΕΟΔΥ. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε πρόσφατα να εφαρμόζεται προς διευκόλυνση της λειτουργίας του ΚΥΤ και της αποφυγής διπλής καραντίνας και καθυστέρησης των διαδικασιών, ώστε μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών και την αποχώρηση από το κέντρο να είναι εφικτή η παραλαβή περισσότερων νεοεισερχομένων.
II. Εφαρμογή ΚΥΑ 42799/2021 περί ασφαλούς τρίτης χώρας
Την 07-06-2021 εκδόθηκε η 42799/2021 – ΦΕΚ 2425/Β/7-6-2021 Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργείων Εξωτερικών και Μετανάστευσης και Ασύλου για τον Καθορισμό τρίτων χωρών που χαρακτηρίζονται ως ασφαλείς και κατάρτιση εθνικού καταλόγου, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 86 του ν. 4636/ 2019 (Α’ 169).
Στο μοναδικό άρθρο προβλέπεται η κατάρτιση εθνικού καταλόγου ασφαλών τρίτων χωρών, με την περίληψη σε αυτόν της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 86 του ν. 4636/2019, για τους αιτούντες διεθνής προστασία με χώρες καταγωγής τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τη Σομαλία.
Η νέα ΚΥΑ εφαρμόστηκε άμεσα τόσο από το ΑΚΑ Φυλακίου όσο και από το ΚΥΤ, την ίδια ημέρα κατά την οποία τέθηκε σε ισχύ. Ως εκ τούτου, πλέον, κατά την καταγραφή του αιτήματος διεθνούς προστασίας από τους καταγραφείς του ΚΥΤ, οι αιτούντες από τις ανωτέρω χώρες οφείλουν να προσδιορίσουν τους λόγους για τους οποίους η Τουρκία δεν αποτελεί ασφαλή τρίτη χώρα για τους ίδιους.
Μετά τη συμπληρωματική καταγραφή από το ΑΚΑ Φυλακίου, ακολουθεί, εντός πολύ σύντομου χρονικού διαστήματος λίγων ημερών, συνέντευξη ώστε να εξετασθεί το παραδεκτό του αιτήματος διεθνούς προστασίας. Σε περίπτωση κατά την οποία κριθεί ότι ο αιτών απολαμβάνει επαρκούς προστασίας από την τρίτη χώρα (εν προκειμένω την Τουρκία) η Υπηρεσία απορρίπτει ως απαράδεκτη την αίτηση διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με το άρ. 84 του ν. 4636/2019 και διατάσσεται η επανεισδοχή του στην Τουρκία. Κατά της απόφασης αυτής μπορεί να ασκηθεί προσφυγή ενώπιον της Αρχής Προσφυγών.
Σε αντίθετη περίπτωση, η αίτηση γίνεται δεκτή και αποφασίζεται η συνέχιση της διαδικασία για τη διερεύνηση της ουσίας της υπόθεσης με διενέργεια νέας συνέντευξης. Σε περίπτωση που ο αιτών για οποιοδήποτε λόγο δεν γίνει δεκτός στην Τουρκία, η αίτησή του για χορήγηση διεθνούς προστασίας θα εξεταστεί από τις ελληνικές αρχές.
Από την εφαρμογή της, σύμφωνα με οδηγίες της Υπηρεσίας Ασύλου, εξαιρούνται οι υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης και μετεγκατάστασης, ασυνόδευτοι ανήλικοι κάτω των 15 ετών και ανήλικοι θύματα βασανιστηρίων. Ωστόσο, ανιθαγενείς περιλαμβάνονται κανονικά στην εφαρμογή της ΚΥΑ, καθώς αυτή δεν αναφέρεται σε ιθαγένεια ή σε πολίτες αλλά σε αιτούντες από χώρα καταγωγής και όχι ιθαγένειας.
Στο ΚΥΤ Φυλακίου έχει εκδοθεί, μέχρι σήμερα, μικρός αριθμός αποφάσεων επί του παραδεκτού των αιτήσεων, στην πλειοψηφία τους κρινόμενες ως απαράδεκτες, παραπέμποντας τους αιτούντες στη δωρέαν νομική βοήθεια του Μητρώου της Υπηρεσίας Ασύλου, ώστε να κατατεθούν προσφυγές ενώπιον της Αρχής Προσφυγών. Μέχρι στιγμής ο μικρός αριθμός αιτούντων, οι οποίοι έχουν ασκήσει προσφυγή, αφήνονται ελεύθεροι με υπηρεσιακό σημείωμα, ενώ προκαλεί εύλογη ανησυχία ποια θα είναι η τύχη των ανθρώπων αυτών, όταν ο αριθμός των απορριπτικών αποφάσεων επί του παραδεκτού αυξηθεί σημαντικά, καθώς, είναι πολύ πιθανό να οδηγούνται για περαιτέρω κράτηση σε Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης. Εξάλλου, η μεταφορά από το ΚΥΤ σε κράτηση σε ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ της ευρύτερης περιοχής αποτελεί μία πραγματικότητα, με τελευταίο παράδειγμα ενός ανηλίκου που, αν και είχε τοποθετηθεί με Εισαγγελική διάταξη σε δομή φιλοξενίας, ενηλικιώθηκε και αντί να αφεθεί ελεύθερος ή να μεταφερθεί σε δομή, οδηγήθηκε ως κρατούμενος στο ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ Ξάνθης. Μετά από παρέμβαση της HumanRights360, λόγω της ευαλωτότητας του και ως μόλις ενήλικος αλλά και άλλων σοβαρών ζητημάτων, τοποθετήθηκε από την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης σε δομή φιλοξενίας στην Αθήνα.
Η αστυνομική και δικαστηριακή πρακτική της κατηγορίας και καταδίκης για το αδίκημα της παράνομης εισόδου:
Δυστυχώς, ο Εισαγγελέας Ποινικής Διωξης συνεχίζει να μην απέχει από την άσκηση της ποινικής δίωξης και το Μονομελές Πλημμελειοδικείο Ορεστιάδος, συνεχίζει να εκδίδει αποφάσεις καταδικαστικές για το αδίκημα της παράνομης εισόδου, με ιδιαίτερα υψηλές ποινές που έχουν ως αποτέλεσμα την φυλάκιση των καταδικασθέντων. Σύμφωνα με πηγές της HumanRights360 η συνήθης ποινή είναι φυλάκιση τριών ετών και ενός μηνός συν χρηματική ποινή. Ο ένας επιπλέον μήνας επιβάλλεται προκειμένου να μην δοθεί ανασταλτικό αποτέλεσμα στην έφεση και ο καταδικασθείς να οδηγηθεί στη φυλακή μέχρι την εκδίκαση της έφεσης του. Πολλοί εκ των καταδικασθέντων μάλιστα είναι Τούρκοι υπήκοοι που διέφυγαν λόγω πολιτικών διώξεων από τη γείτονα χώρα.
III. Εφαρμογή ΚΥΑ 9889/2020 για διαπίστωση ανηλικότητας στο ΚΥΤ Φυλακίου
Μια νέα πρόκληση που προέκυψε το τελευταίο χρονικό διάστημα, τόσο για τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της παιδικής προστασίας εντός του ΚΥΤ Φυλακίου, όσο και για τη διοίκηση του ΚΥΤ, είναι η εφαρμογή της νέας ΚΥΑ 9889/2020 ΦΕΚ 3390/Β/13-8-2020 η οποία αφορά στη διαπίστωση ανηλικότητας υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που εισέρχονται στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις.
Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 5 της νέας ΚΥΑ 9889/2020, ο προσδιορισμός της ηλικίας του προσώπου πραγματοποιείται άπαξ με τους ακόλουθους διαδοχικά τρόπους:
α) Αξιολόγηση της σωματικής ανάπτυξης μακροσκοπικών χαρακτηριστικών, όπως ύψος, βάρος, δείκτης μάζας σώματος, φωνής και τριχοφυΐας κατόπιν κλινικής εξέτασης και λήψης ιατρικού ιστορικού βάσει τιμών αναφοράς ή σωματομετρικών δεδομένων. Η κλινική αυτή εξέταση διενεργείται από κατάλληλα καταρτισμένο επαγγελματία υγείας (ιατροί παθολόγοι, παιδίατροι, κ.ά.).
β) Στην περίπτωση αιτιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ηλικίας βάσει της ανωτέρω εξέτασης, έπεται ψυχοκοινωνική αξιολόγηση από εκπαιδευμένο ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, οι οποίοι εξετάζουν τη γνωστική, συμπεριφορική και ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου και συντάσσουν σχετική έκθεση. Αν δεν απασχολείται ψυχολόγος ή δεν λειτουργεί κοινωνική υπηρεσία ούτε στην πλησιέστερη δομή του δημόσιου συστήματος υγείας, η ανωτέρω ψυχοκοινωνική αξιολόγηση δύναται να διενεργηθεί από εκπαιδευμένο ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό πιστοποιημένου φορέα της κοινωνίας των πολιτών εγγεγραμμένου στο Μητρώο Ελληνικών και Ξένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) του άρθρου 58 του ν. 4686/2020 (Α’96). Αποκλείεται από τη διενέργεια της ως άνω ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης φορέας που είναι επιφορτισμένος με τη φροντίδα ή τη στέγαση των προσώπων των οποίων η ηλικία αμφισβητείται. Η ανωτέρω ψυχοκοινωνική αξιολόγηση περιλαμβάνει τουλάχιστον μία ημιδομημένη συνέντευξη, κατά την οποία διερευνάται η προσωπική ιστορία του ατόμου, συνεκτιμώντας όλα τα απαραίτητα στοιχεία που σχετίζονται με την ψυχολογική ωρίμανση του ατόμου. Το αποτέλεσμα του προσδιορισμού της ηλικίας σε αυτό το στάδιο προκύπτει από τον συνδυασμό της ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης, αλλά και της εξέτασης της σωματικής ανάπτυξης των μακροσκοπικών χαρακτηριστικών.
γ) Αν κατόπιν των ανωτέρω εξετάσεων εξακολουθεί να υφίσταται αιτιολογημένη αμφιβολία, τότε η εκτίμηση της ηλικίας θα πραγματοποιείται είτε με ακτινογραφία αριστερού καρπού και άκρας χειρός για τον προσδιορισμό της οστικής ηλικίας, είτε οδοντικής εξέτασης, είτε οδοντικής ακτινογραφίας, είτε, τέλος, με κάθε άλλο πρόσφορο μέσο που βάσει διεθνούς βιβλιογραφίας και πρακτικής μπορεί να δώσει έγκυρο πόρισμα.
Η εξάντληση κάθε ανωτέρω σταδίου είναι υποχρεωτική πριν την εφαρμογή του επόμενου, αιτιολογείται επαρκώς και κοινοποιείται στο παραπέμπον όργανο για τις ενέργειες περαιτέρω παραπομπής στις περιπτώσεις αιτιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ανηλικότητας.
Εντός του ΚΥΤ Φυλακίου, η διαδικασία αυτή διενεργείται υποχρεωτικά από το αρμόδιο κλιμάκιο του ΕΟΔΥ, ενώ οι φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο, μεταξύ αυτών και η ομάδα της HumanRights360 στον Έβρο, καλούνται να αξιολογήσουν τις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες κρίνεται απαραίτητη προς το βέλτιστο συμφέρον των ωφελουμένων η κατάθεση ενδικοφανούς προσφυγής κατά των πράξεων προσδιορισμού ηλικίας. Οι πράξεις αυτές εκδίδονται από τη Διοίκηση του ΚΥΤ και εντός προθεσμίας δεκαπέντε (15) ημερών από την κοινοποίηση της πράξης στους ωφελούμενους, υπάρχει δικαίωμα άσκησης της ως άνω ενδικοφανούς προσφυγής, σύμφωνα με το άρθρο 25 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999, Α’45), ενώπιον του οργάνου που εξέδωσε την προσβαλλόμενη (άρθρο 1 παρ. 9 ΚΥΑ 9889/2020).
Για την ευδοκίμηση των ως άνω προσφυγών απαραίτητη κρίνεται η προσκόμιση επίσημων εγγράφων ταυτοποίησης ή νομίμως συνταχθέντων ταξιδιωτικών εγγράφων από τις χώρες καταγωγής, καθώς σύμφωνα με την παρ. 12 του άρθρου 1 της ΚΥΑ, η προσκόμιση τέτοιου είδους εγγράφων αίρει την αμφιβολία για τη διαπίστωση της ανηλικότητας. Εν προκειμένω, ωστόσο, εγείρεται το ζήτημα της εξαιρετικής δυσκολίας της συλλογής και προσκόμισης επίσημων εγγράφων από τη χώρα καταγωγής, εντός της τόσο σύντομης νόμιμης προθεσμίας για την κατάθεση της ενδικοφανούς προσφυγής. Το γεγονός ότι επιβάλλεται περιορισμός της ελευθερίας εντός του ΚΥΤ Φυλακίου, καθώς αποτελεί και το μοναδικό κλειστό κέντρο στην Ελλάδα, δυσχεραίνει την οποιαδήποτε συλλογή εγγράφων από τη χώρα καταγωγής και κατ’ επέκταση τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος των ωφελουμένων, η ανηλικότητα των οποίων αμφισβητείται.
Η HumanRights360 κατέθεσε από την αρχή εφαρμογής της ΚΥΑ τέσσερις ενδικοφανείς προσφυγές κατά των πράξεων προσδιορισμού ηλικίας, σύμφωνα με το άρθρο 25 ΚΔΔ και το άρθρο 1 παρ. 9 της ΚΥΑ 9889/2020. Οι ενδικοφανείς προσφυγές έγιναν δεκτές από τη Διοίκηση του ΚΥΤ τόσο ως προς το παραδεκτό όσο και ως προς τη βασιμότητα, οι αποφάσεις προσδιορισμού ηλικίας ανακλήθηκαν, με αποτέλεσμα οι ωφελούμενοι να θεωρούνται πλέον ανήλικοι. Στην πλειοψηφία των υποθέσεών μας προσκομίστηκαν επίσημα πρωτότυπα έγγραφα ταυτοποίησης από τις χώρες καταγωγής. Σύμφωνα με την παράγραφο 12 της υπ’ αριθμ. 9890/2020 ΚΥΑ, η προσκόμιση εγγράφων ταυτοποίησης ή νομίμως συνταχθέντων ταξιδιωτικών εγγράφων από τις χώρες καταγωγής σε επίσημη μετάφραση διακόπτει την εκκρεμή διαδικασία διαπίστωσης της ανηλικότητας και αίρει την αμιφιβολία. Επιπλέον, στο σύνολό τους οι ενδικοφανείς προσφυγές βασίστηκαν στην αυθαίρετη έγερση αμφιβολίας της ανηλικότητας, στην έλλειψη κατάρτισης του επαγγελματία υγείας, στην μη εξάντληση των υποχρεωτικών διαδοχικών σταδίων που προβλέπει ο νόμος καθώς και στην έλλειψη αιτιολογίας της απόφασης προσδιορισμού ηλικίας.
Η αδήριτη ανάγκη πιστής εφαρμογής της νεάς ΚΥΑ, αναφάνηκε ήδη σε πρόσφατες αποφάσεις επιτροπών της αρχής προσφυγών, κατά την εξέταση αιτημάτων στο β΄βαθμό, αιτούντων που επικαλούνται την ανηλικοτητά τους κατά την άσκηση της ενδικοφανούς προσφυγής. Αρμόδια επιτροπή διαπίστωσε ότι ανακύπτει αμφιβολία για την ανηλικότητα του αιτούντα, στον οποίον επιδόθηκε απορριπτική απόφαση α’ βαθμού, μετά από προσδιορισμό ηλικίας στο ΚΥΤ Λέσβου με διενέργεια ακτινογραφίας καρπού και εκτίμηση ηλικίας που δεν παρείχε εύρος ηλικίας, αλλά τον έκρινε απλά ως 18 ετών. Με την αιτιολογημένη άποψη ότι δεν προέκυψε εάν οι εξετάσεις των σταδίων που έλαβαν χώρα έγιναν με τη διαδοχή που ορίζει ο νόμος (άρθρο 1, ΚΥΑ 9889/2020) και του γεγονότος ότι δεν αιτιολογείται επαρκώς η παραπομπή του προσφεύγοντος στο επόμενο στάδιο, η επιτροπή έκρινε αναγκαίο να αναβάλει την έκδοση οριστικής απόφασης και να διαβιβάσει το φάκελο στο ΠΓΑ Λέσβου, προκειμένου να διενεργηθεί η διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην ΚΥΑ 9889/2020 στάδια.
IV. Ο Θεσμός της Επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στο ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας
Μετά τη διακοπή του προγράμματος του δικτύου επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων της ΜΕΤΑδρασης μέσα στο 2020, προέκυψαν σημαντικά ζητήματα σχετικά με την εκπροσώπησή τους. Το ζήτημα το οποίο ξεχώρισε ήταν η έλλειψη εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ανηλίκων κάτω των 15 ετών στις διαδικασίες καταγραφής. Ενόψει του σοβαρού κενού που δημιουργήθηκε, τον Ιανουάριο του 2021 ανακοινώθηκε η επανέναρξη του προγράμματος και η διάθεση δύο επιτρόπων στο ΚΥΤ Φυλακίου για έξι μήνες, με δυνατότητα μοναδικής παράτασης τριών επιπλέον μηνών. Στις 23 Μαρτίου 2021, κατέφτασε στο ΚΥΤ Φυλακίου η πρώτη εξουσιοδοτημένη εκπρόσωπος ασυνόδευτων ανηλίκων, με εξουσιοδότηση από την Εισαγγελέα Πρωτοδικών, ώστε να μεριμνά για το βέλτιστο συμφέρον των ασυνόδευτων ανήλικων και στις 5 Ιουλίου 2021 κατέφτασε η δεύτερη εξουσιοδοτημένη εκπρόσωπος. Πλέον, αποτελώντας τα πρόσωπα αναφοράς των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους ανηλίκων, συνεργάζονται καθημερινά με τους φορείς παιδικής προστασίας, στους οποίους παραπέμπουν τις υποθέσεις, ώστε οι ανήλικοι να λάβουν την απαραίτητη νομική και ψυχοκοινωνική στήριξη από εξειδικευμένο προσωπικό.
V. Η λειτουργία του ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας εν μέσω συνεχιζόμενης Πανδημίας
Σχεδόν ένα χρόνο μετά την πρώτη ανίχνευση θετικού κρούσματος εντός του ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας, ο κίνδυνος εξάπλωσης του COVID-19, συνεχίζει να επηρεάζει τη λειτουργία του. Όλοι οι νεοεισερχόμενοι υποβάλλονται σε COVID-19 rapid tests από κλιμάκιο του ΕΟΔΥ και έπειτα τοποθετούνται σε 14ήμερη καραντίνα για προληπτικούς λόγους. Ωστόσο, ο κίνδυνος διασποράς παραμένει υψηλός, μιας και οι νέες αφίξεις παραμένουν για λίγες ώρες σε κοινόχρηστους χώρους προτού τοποθετηθούν σε καραντίνα. Επιπλέον, λόγω περιορισμένου χώρου, η καραντίνα πραγματοποιείται σε πτέρυγες όπου διαμένουν άτομα τα οποία έχουν ολοκληρώσει την καραντίνα τους. Αν και γίνεται προσπάθεια διαχωρισμού τους, έχουν υπάρξει αρκετά περιστατικά στα οποία νεοεισερχόμενοι σε καραντίνα συγχρωτίστηκαν με παλαιότερους διαμένοντες. Η έλλειψη χώρου πέρα από τα προβλήματα που δημιουργεί εντός του ΚΥΤ, δεν παύει να επηρεάζει και καταστάσεις εκτός του ΚΥΤ. Σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες, υπάρχει μεγάλη πίεση στα τοπικά Τμήματα Συνοριακής Φύλαξης τα οποία αποστέλλουν συνεχώς αιτήματα στο ΚΥΤ για παραλαβή νεοεισερχόμενων, ωστόσο το ΚΥΤ ικανοποιεί τα αιτήματα σταδιακά λόγω της έλλειψης χώρου για καραντίνα (βλπ κεφάλαιο αφίξεις).
Οι διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης εν μέσω της πανδημίας συνεχίζουν απρόσκοπτα και το ΑΚΑ Φυλακίου συνεχίζει να καταγράφει αιτήματα διεθνούς προστασίας και να πραγματοποιεί συνεντεύξεις. Οι φορείς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στο ΚΥΤ έχουν καθημερινή παρουσία, ωστόσο εφαρμόζουν κυκλικό πρόγραμμα σε συνδυασμό με τηλεργασία στα πλαίσια πρόληψης της εξάπλωσης του ιού. Η 14ημερη καραντίνα σε συνδυασμό με την κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης και την επιτάχυνση των διαδικασιών τοποθέτησης ασυνόδευτων ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας, αλλά και της εφαρμογής της νέας ΚΥΑ που απαιτεί ταχύτητα, αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τους φορείς παιδικής προστασίας που δραστηριοποιούνται στο ΚΥΤ Φυλακίου. Οι ελάχιστες ημέρες που απομένουν από τη λήξη της καραντίνας μέχρι την αναχώρηση των ασυνόδευτων ανηλίκων αφήνουν πολύ στενά περιθώρια στους φορείς, οι οποίοι προσπαθούν να ολοκληρώσουν διαδικασίες σχετικές με τη νομική και ψυχοκοινωνική συνδρομή τους μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Στο πλαίσιο της επιτάχυνσης των διαδικασιών, η Διοίκηση του ΚΥΤ Φυλακίου συζητά με τους φορείς το ενδεχόμενο να μειωθεί η καραντίνα σε επτά ημέρες, κάτι που θέτει ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια των εργαζομένων και των ίδιων των ωφελούμενων.
Τον Ιανουάριο, ανακοινώθηκε επίσημα από το κλιμάκιο του ΕΟΔΥ ότι μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα θα ακολουθήσει ο εμβολιασμός των ωφελούμενων, αλλά και των εργαζομένων στο ΚΥΤ Φυλακίου. Ο εμβολιασμός μέχρι και σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί, ωστόσο, από τον Απρίλιο, το κλιμάκιο του ΕΟΔΥ έχει ξεκινήσει να καταγράφει τα αιτήματα των ενδιαφερομένων. Τα αιτήματα για εμβολιασμό από την έναρξη της καταγραφής ανέρχονται σε περίπου εκατό (100) και η πλειοψηφία των αιτούντων είναι Τούρκοι υπήκοοι. Τα αιτήματα που καταγράφονται ακολουθούν τους ωφελούμενους και μετά την αναχώρησή τους από το ΚΥΤ, καθώς αναρτούνται σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Η πλειοψηφία των αιτούντων έχει αποχωρήσει και τα σημερινά αιτήματα ανέρχονται στα δεκαπέντε (15). Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο, αρκετοί Τούρκοι υπήκοοι να εισέρχονται στο ΚΥΤ έχοντας ήδη εμβολιαστεί στην Τουρκία.
Από την αρχή του έτους, στο ΚΥΤ Φυλακίου έχουν καταγραφεί 48 κρούσματα COVID-19 σε ωφελούμενους και τρία κρούσματα σε αστυνομικούς. Η μεγαλύτερη αύξηση κρουσμάτων παρατηρήθηκε τον Απρίλιο με 29 καταγεγραμμένα κρούσματα, ενώ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού έχει καταγραφεί μόνο 1 κρούσμα.
Παρότι τους καλοκαιρινούς μήνες έχει σημειωθεί μείωση των κρουσμάτων COVID-19, παρατηρήθηκε ωστόσο ραγδαία αύξηση των δερματικών παθήσεων στους ασυνόδευτους και χωρισμένους από την οικογένειά τους ανήλικους εντός του ΚΥΤ Φυλακίου. Οι πιο συχνές παθήσεις είναι η ψώρα και το μολυσματικό κηρίο, παθήσεις οι οποίες καθυστερούν την αναχώρησή τους για δομές φιλοξενίας, μιας και πρέπει να αποθεραπευτούν πριν αναχωρήσουν από το ΚΥΤ. Λόγω σοβαρών ελλείψεων φαρμακευτικών αγωγών στο κλιμάκιο του ΕΟΔΥ, οι φορείς παιδικής προστασίας HumanRights360 και Άρσις, εξασφαλίζουν την παροχή φαρμάκων για την αποθεραπεία των ανηλίκων, κατόπιν αιτήματος από το κλιμάκιο του ΕΟΔΥ, το οποίο δηλώνει αδυναμία κάλυψης. Αυτή τη στιγμή, οι ανήλικοι με δερματικές παθήσεις εντός του ΚΥΤ Φυλακίου ανέρχονται περίπου στους τριάντα (30), εκ των οποίων, πολλοί πάσχουν από δύο διαφορετικές δερματικές παθήσεις ταυτόχρονα.
VI. Σχέδια επέκτασης του ΚΥΤ Φυλακίου Ορεστιάδας
Στις 29-12-2020 μέσω δημοσιοποίησης πρόσκλησης για υποβολή προτάσεων, έγινε γνωστή η κυβερνητική πρόθεση για την επέκταση της υφιστάμενης δομής του ΚΥΤ Φυλακίου. Ο σχεδιασμός περιλάμβανε την επέκταση της δομής κατά 72,5 στρέμματα και μετατροπή μέρους της σε κλειστού τύπου, φτάνοντας την δυναμικότητα 1250 ατόμων, ενώ μαζί με τους 250 του όμορου ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ, ο αριθμός θα άθροιζε συνολικά 1500 άτομα.
Τις ημέρες που ακολούθησαν την δημοσιοποίηση της πρόσκλησης, ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, κ. Νότης Μηταράκης απέστειλε επιστολή στον Πρόεδρο της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων ΑΜ-Θ, Δήμαρχο Ορεστιάδας, κ. Βασίλειο Μαυρίδη, τονίζοντας πως η δημιουργία κλειστών/ ελεγχόμενων δομών θα συμβάλλει περαιτέρω στην ουσιαστική μείωση των ροών και σε συνδυασμό με τις πρόσφατες εργασίες επέκτασης και αναβάθμισης του φράκτη στον Έβρο καθώς και τις προσλήψεις των συνοριοφυλάκων, να καλλιεργηθεί περαιτέρω το αίσθημα ασφάλειας στην περιοχή. Μάλιστα, ο Υπουργός γνωστοποίησε στην επιστολή του την πρόθεση να ενημερώσει τα μέλη της Π.Ε.Δ ΑΜ-Θ για την επικείμενη αναβάθμιση του ΚΥΤ Φυλακίου, ενώ ανακοίνωσε πως θα μεταβεί στην περιοχή στις 16-18 Ιανουαρίου έπειτα από σχετική πρόσκληση.
Οι εξαγγελίες του Υπουργού αναφορικά με την σκοπιμότητα επέκτασης δεν φάνηκε να έπεισαν τους φορείς του Έβρου, που εξέδωσαν αμέσως ανακοίνωση την οποία συνυπέγραφαν όλοι οι παράγοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι βουλευτές του Νομού και η τοπική Εκκλησία. Κατέστησαν σαφές πως δεν θα δεχτούν την επέκταση, ενώ έγινε αναφορά στην ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης στις υπάρχουσες δομές. Ακόμη, σύσσωμη η τοπική κοινωνία και οι θεσμικοί φορείς εξέφρασαν την σφοδρή αντίθεση τους απέναντι στις κυβερνητικές επιδιώξεις επέκτασης, απαντώντας με δυναμικές κινητοποιήσεις, με αποκορύφωμα την έντονη διαμαρτυρία κατά την επίσκεψη του Υπουργού Νότη Μηταράκη στην Ορεστιάδα.
Η κατηγορηματική αντίθεση και ο αναβρασμός που προκλήθηκε από τα κυβερνητικά σχέδια αναφορικά με το ΚΥΤ, πήρε την μορφή εκτεταμένων διαδηλώσεων ακόμη και έξω από την ίδια την δομή. Σε αυτήν συμμετείχαν κυρίως κάτοικοι και τοπικοί φορείς, ενώ η Επιτροπή Αγώνα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ορεστιάδας καλούσε τους πολίτες να βρίσκονται σε εγρήγορση με σκοπό να κλιμακώσουν τον αγώνα για ανατροπή των κυβερνητικών αποφάσεων.
Στη 1-3-2021, έπειτα από δήλωση της Κυβερνητικής Εκπροσώπου, ανακοινώθηκε εν τέλει πως έπειτα από την διαβούλευση της κυβέρνησης με την τοπική κοινωνία, αποφασίστηκε να μην προχωρήσει η επέκταση και η αύξηση της χωρητικότητας του ΚΥΤ Φυλακίου. Αντί αυτού, πρόθεση των αρμοδίων υπουργείων Προστασίας του Πολίτη, Άμυνας και Μετανάστευσης και Ασύλου είναι η αναβάθμιση των εγκαταστάσεων και η αύξηση της χωρητικότητας κατά 240 θέσεων του ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ Ορεστιάδας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να προγραμματιστούν και πάλι κινητοποιήσεις από την τοπική και ευρύτερη θρακική κοινωνία, διατρανώνοντας εκ νέου την αντίθεση της σε οποιαδήποτε πρόθεση επέκτασης των υφιστάμενων δομών.
Ερχόμενοι στο σήμερα, έπειτα από τα γεγονότα που περιγράφονται παραπάνω, η λειτουργία του ΚΥΤ Φυλακίου συνεχίζει να διεξάγεται χωρίς καμιά προσθήκη, αλλαγή ή αναβάθμιση στις εγκαταστάσεις του. Τον Ιούνιο του 2021, το γειτνιάζον ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ Ορεστιάδας τέθηκε και πάλι στην διάθεση της Αστυνομίας με χωρητικότητα 240 ατόμων και ειδικά διαμορφωμένο χώρο προσαρμοσμένο στις ανάγκες καραντίνας. Περαιτέρω πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας ή ποιοτικής αναβάθμισης του δεν έχουν δοθεί στην δημοσιότητα.
4. Κατασκευάζοντας τους πρόσφυγες και μετανάστες ως «ασύμμετρη ή υβριδική απειλή».
Η στρατιωτικοποίηση της διαχείρισης του προσφυγικού και μεταναστευτικού και η ανάδειξη του πρόσφυγα/μετανάστη ως «υβριδική απειλή», συνεχίζει να κυριαρχεί στο δημόσιο λόγο, έστω και με λιγότερη ένταση από τον Μάρτιο του 2020. Σε διαδικτυακή εκδήλωση υπό την αιγίδα της AHEPA Hellas Districi 25 με θέμα «Η αμυντική θωράκιση της Ελλάδας ως πυλώνας σταθερότητας και ανάπτυξης», παρευρέθηκε ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Παναγιωτόπουλος. Στην ομιλία του στη συγκεκριμένη εκδήλωση, αναφερόμενος στα γεγονότα του Μαρτίου του 2020 στον Έβρο μίλησε με πολεμικούς όρους, όπου η προσπάθεια των προσφύγων και μεταναστών να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος χαρακτηρίστηκε ως «μαζική απόπειρα εισβολής» και ως το «απόλυτο παράδειγμα της υβριδικής ή ασύμμετρης απειλής». Η έννοια της «υβριδικής απειλής» χρησιμοποιείται από τοπικά ηλεκτρονικά έντυπα προκειμένου να μιλήσουν για την προσπάθεια προσφύγων και μεταναστών να περάσουν τα σύνορα, τονίζοντας την σημασία των μέτρων αποτροπής όπως του φράκτη, των θερμικών καμερών και την απόκτηση σκαφών του λιμενικού. Η αγορά του ηχητικού κανονιού (Long Range Acoustic Device -LRAD) που είχε αναφερθεί σε προηγούμενη έκθεση μας και το οποίο έφτασε πλέον στην Ελλάδα έχει προκαλέσει εγχώριες και ευρωπαϊκές αντιδράσεις.
Η σημασία των χερσαίων συνόρων στον Έβρο ως χερσαία σύνορα της Ευρώπης αναδεικνύεται και από τη συμμετοχή του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου στην ειδική τελετή προς τιμή ων μελών της αυστριακής επίλεκτης ομάδας ειδικών δυνάμεων ΕΚΟ COBRA, οι οποίοι απεστάλησαν τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2020, «προς υποστήριξη των ελληνικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια της απόπειρας χιλιάδων μεταναστών να περάσουν στον Έβρο». Οι επισκέψεις στον Έβρο και δη στο φράκτη, αποτελούν μια συμβολική και σταθερή επικοινωνιακά στάση, με, δυστυχώς, ευρύτερης αποδοχής πρόσωπα όπως της Προέδρου της Δημοκρατίας η οποία μίλησε για την «εργαλειοποίηση της δυστυχίας κατατρεγμένων ανθρώπων» από την τουρκική πλευρά.
Ο ρόλος της Frontex δια πράξεων ή παραλείψεων σε περιστατικά επαναπροωθήσεων έχει συζητηθεί και κατακριθεί ιδιαιτέρως το τελευταίο διάστημα, χωρίς όμως να έχει λογοδοτήσει επί της ουσίας. Αντίθετα, συζητείται η αύξηση της χρηματοδότησης της προκειμένου να εκτελεί με μεγαλύτερη συνέπεια τα καθήκοντα της. Ενδεικτικό του γενικότερου κλίματος εντός των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί η Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία αγνοεί όλες τις καταγγελίες κατά της FRONTEX για την συμμετοχή της σε περιστατικά επαναπροωθήσεων και, αντιθέτως, αξιολογεί τον ρόλο της ως μη αποτελεσματικό στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη συγκεκριμένη έκθεση επίσης αναφέρεται ότι ο προϋπολογισμός της πρόκειται να διπλασιαστεί σε περίπου 900 εκατομμύρια ετησίως. Στις 15 Ιουλίου η επιτροπή για τις πολιτικές ελευθερίες, τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εξέδωσε το πόρισμα της για τις επαναπροωθήσεις, όπου σύμφωνα με τα δημοσιεύματα είναι αποτέλεσμα συμβιβασμού του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος με την ακροδεξιά και τους φιλελεύθερους. Παρόλο τον συμβιβασμό όμως, το πόρισμα μεταξύ άλλων αναφέρει ότι βρέθηκαν στοιχεία της συμμετοχής της FRONTEX σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς απέτυχε να καταγγείλει και να παρακολουθήσει τις καταγγελίες εγκαίρως και με αποτελεσματικότητα, με συνέπεια να μην εμποδίσει με αυτό τον τρόπο τις παραβιάσεις.
Σε τοπικά δημοσιεύματα, φαίνεται η FRONTEX να δηλώνει ότι «στον Έβρο ανακαλύπτει κανείς τις απαρχές ενός ευρωπαϊκού φρουρίου», αναπαράγοντας την ακροδεξιά ρητορική σχετικά με τους μετανάστες ως «όπλα μαζικής αποσταθεροποίησης των ευρωπαϊκών απόψεων και κυβερνήσεων». Έχει μάλιστα ενδιαφέρον για την αξιολόγηση της ευρωπαϊκής πολιτικής, η δήλωση, σύμφωνα με το δημοσίευμα, στελέχους της FRONTEX ότι ο φράκτης στον Έβρο αποτελεί “απόδειξη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα από τον Trump”.
Η FRONTEX μέσα από τη Συμφωνία για το Άσυλο και τη Μετανάστευση αναβαθμίζεται επιχειρησιακά στην υλοποίηση των επιστροφών, αναγκαστικών και εθελούσιων. Ο Μαργαρίτης Σχινάς σε ανακοίνωση του στην επίσημη σελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναφερόμενος στις επιστροφές, επισημαίνει ότι η FRONTEX έχει αναλάβει αρμοδιότητα επιχειρησιακή ως προς την εκτέλεση των επιστροφών, παρέχοντας υποστήριξη στις εθνικές αρχές και συνδρομή στην ταυτοποίηση των ατόμων προς επιστροφή, στην οργάνωση των επιχειρήσεων επιστροφής καθώς και στην υποστήριξη των εθελούσιων επαναπατρισμών και της επανένταξης. Στο πλαίσιο της έμφασης του στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, ο Μ. Σχοινάς επισκέφτηκε τον Έβρο και κυρίως τις μονάδες της FRONTEX στην περιοχή, ανακοινώνοντας ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει σε λίγο καιρό τον τελειότερο σύστημα διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων στον κόσμο όχι με όρους μόνο φύλαξης αλλά και με χώρο διασύνδεσης των βάσεων δεδομένων». Τέλος, στην ίδια γραμμή της εξωτερικής διάστασης του ασύλου και της μετανάστευσης, ο Υπουργός Μετανάστευσης στην υπουργική σύνοδο της Λισαβώνας πρότεινε εκ μέρους της Ελλάδας την «ενεργοποίηση της FRONTEX εκτός των χωρικών υδάτων της Ευρώπης για την αποτελεσματική διακοπή της διακίνησης παράτυπων μεταναστών». Στις 15 Ιουλίου η επιτροπή για τις πολιτικές ελευθερίες, τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εξέδωσε το πόρισμα για τον ρόλο της FRONTEX στις καταγγελλόμενες επαναπροωθήσεις, όπου σύμφωνα με τα δημοσιεύματα είναι αποτέλεσμα συμβιβασμού του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος με την ακροδεξιά και τους φιλελεύθερους. Παρόλο τον συμβιβασμό όμως, το πόρισμα μεταξύ άλλων αναφέρει ότι βρέθηκαν στοιχεία της συμμετοχής της FRONTEX σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς απέτυχε να καταγγείλει και να παρακολουθήσει τις καταγγελίες εγκαίρως και με αποτελεσματικότητα, με συνέπεια να μην εμποδίσει με αυτό τον τρόπο τις παραβιάσεις.
Η ιδεολογική χρήση της λεγόμενης “κρίσης” του Μάρτη του 2020 προκειμένου να κατασκευαστεί ο πρόσφυγας και ο μετανάστης ως “εισβολέας” και “κίνδυνος για την εθνική και ευρωπαϊκή ασφάλεια” διαφαίνεται και από την έκθεση “ the networks and narratives of anti-refugee disinformation in Europe”. Ακροδεξιά δίκτυα αναπαρήγαγαν δηλώσεις Ελλήνων πολιτικών και του πρωθυπουργού στην Ελλάδα για να διαμορφώσουν την πολιτική γνώμη ενάντια στους πρόσφυγες και τους μετανάστες σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποδομήσουμε αυτό το οικοδόμημα και την παραπληροφόρηση του κοινού σχετικά με τον πληθυσμό που εσέρχεται από τα σύνορα της Ευρώπης ζητώντας Διεθνή προστασία; Η HumanRights360 είναι μέρος μιας ευρύτερης συνεργασίας EndPushbacks και συμμετείχε στην καμπάνια #EndPushbacks. Μέσα από αυτή την καμπάνια (https://twitter.com/search?q=humanrights360&src=typed_query, https://www.linkedin.com/company/humanrights360/posts/?feedView=all) προσπαθήσαμε να ξανασυστήσουμε στον κόσμο τον πρόσφυγα και την έννοια της εξατομικευμένης αξιολόγησης του αιτήματος του για άσυλο, να ενημερώσουμε το κοινό για τις παράνομες πράξεις που τελούνται στα σύνορα (παράνομη κράτηση, βασανιστήρια, μαζικές απελάσεις, επαναπροωθήσεις), να εξηγήσουμε τι σημαίνει ο όρος επαναπροώθηση και γιατί παραβιάζει τα δικαιώματα των ανθρώπων αυτών και να αποδομήσουμε τη διαστρεβλωμένη ρητορική περί φύλαξης συνόρων απέναντι σε μια «αόρατη απειλή». Με βάση τη ρητορική που έχει αναπτυχθεί από τις αρχές, στο όνομα της φύλαξης των συνόρων οι αρχές και άλλοι αυτόκλητοι ή μη παράγοντες μπορούν ατιμώρητα να διενεργούν παράνομες συλλήψεις και κράτηση, βασανιστήρια, μαζικές απελάσεις, επαναπροωθήσεις και άλλες παράνομες σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο πρακτικές. Η διενέργεια όμως αυτών των παράνομων πράξεων στα σύνορα είναι κάτι που ο κόσμος πρέπει να το γνωρίζει και να ταχθεί εναντίον του. Οποια και αν είναι η απόφαση σχετικά με το αίτημα ασύλου ενός ατόμου η προάσπιση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων του για όσο διάστημα παραμένει σε Ευρωπαϊκό έδαφος είναι υποχρεώση όλων των πολιτών. Μόνο έτσι μπορούμε να εξασφαλίσουμε δίκαιες και συνεκτικές κοινωνίες και να αποφύγουμε εξάρσεις ακροδεξιών στοιχείων ενώ ταυτόχρονα μπορούμε να επενδύσουμε σε μια ενταξιακή πολιτική.
5. Μια ελπίδα για το μέλλον
Ως HumanRights360, αποφασίσαμε να κλείσουμε αυτή την έκθεση, με μια ελπίδα για το μέλλον. Οι ανησυχίες μας για το μέλλον είναι παρούσες, με ήδη σοβαρές συνέπειες στις ζωές των ανθρώπων, στην πρόσβαση στο δικαίωμα στη διεθνή προστασία και όπως αναμένεται στην κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εν γένει στην Ευρώπη. Το παρόν διαμορφώνεται με τις συνεχείς επαναπροωθήσεις σε κοινή θέα, τις αποτροπές, την κράτηση, την κατασκευή κλειστών κέντρων είτε ελεγχόμενων είτε κέντρων κράτησης, την αστυνομία να αναλαμβάνει την φύλαξη (!) των δομών φιλοξενίας, ήτοι των κλειστών πια ελεγχόμενων δομών, την αφαίρεση του δικαιώματος στη διεθνή προστασία στο 80% περίπου του προσφυγικού πληθυσμού στη χώρα, την οργάνωση των επιστροφών, την επένδυση δισεκατομμυρίων στην αποτροπή, επιτήρηση και όχι στην συμπερίληψη και στην ένταξη.
Όμως, υπάρχει ελπίδα για το μέλλον και υπάρχει εκεί όπου οι άνθρωποι αποφασίζουν να γνωρίσουν τον άλλον και να μάθουν από αυτή τη συνάντηση. Υπάρχει ελπίδα, όταν βλέπεις καθηγήτριες, συμμαθητές και συμμαθήτριες να υποδέχονται τα παιδιά στο σχολείο μετά από ένα χρόνο και τέσσερις μήνες απουσίας και αποκλεισμού τους από τη δημόσια εκπαίδευση. Υπάρχει ελπίδα, όταν βλέπεις τις κινητοποιήσεις των ίδιων των μαθητών προσφύγων και τη θέληση τους να πάνε σχολείο μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά, τα παιδιά της τοπικής κοινωνίας. Υπάρχει ελπίδα, όταν βλέπεις τις και τους συντονιστές εκπαίδευσης της Δομής Φιλοξενίας της Ριτσώνας να αγωνίζονται για την ισότιμη πρόσβαση των παιδιών προσφύγων στη δημόσια εκπαίδευση. Το δικαίωμα των παιδιών στη δημόσια εκπαίδευση παραβιάστηκε πλήρως κατά την προηγούμενη χρονιά με αφορμή την πανδημία.
Στη Ριτσώνα, που ως HumanRights 360, παρακολουθούμε την προσπάθεια των συντονιστών εκπαίδευσης και των καθηγητών να εντάξουν τα παιδιά στα σχολεία, παρά τα συνεχή προσκόμματα που θέτει και συνεχίζει να θέτει η Διοίκηση, βλέπουμε την ανάγκη και τη σημασία να ενταχθούν οι πρόσφυγες στον κοινωνικό ιστό. Αυτό είναι πλούτος για όλους. Στην τιμητική για εμάς πρόσκληση στην εκδήλωση του 2ου Γυμνασίου Χαλκίδα για την «Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμικής Ποικιλομορφίας για τον Διάλογο και την Ανάπτυξη» ακριβώς είδαμε το πώς μπορεί η συνάντηση αυτών των παιδιών είναι δημιουργική και παραγωγική για όλους.
Αφήνοντας τις φωτογραφίες, τα ποιήματα και τις ίδιες τις συντελέστριες να μιλήσουν:
«Εμείς οι εκπαιδευτικοί θα προσπαθούμε πάντα να τιμούμε τον όρκο που δώσαμε όταν διοριστήκαμε. Ότι θα αγωνιζόμαστε να παρέχουμε την εκπαίδευση που δικαιούνται όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής, εθνικότητας, θρησκείας ακόμα και αν χρειαστεί να πηγαίνουμε ενάντια σε αντιπαιδαγωγικές εξαγγελίες. Και θα τα καταφέρουμε σίγουρα!»
Κατερίνα Πίσχινα, Διευθύντρια του 2ου Γυμνασίου Χαλκίδας
Για την εκδήλωση για την «Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμικής Ποικιλομορφίας για τον Διάλογο και την Ανάπτυξη», η Χριστίνα Τσομώκου, εκπαιδευτικός στο 2ο Γυμνάσιο Χαλκίδας και Συντονίστρια του προγράμματος Συνδεδεμένων Σχολείων της UNESCO.
«Οι μαθητές και οι μαθήτριες των συνεργαζόμενων σχολείων συνομίλησαν με τα ποιητικά έργα του και μας αποκάλυψαν απλόχερα τον εαυτό τους. Μας πρόσφεραν συγκινήσεις, ανιδιοτελώς, διότι έγραψαν τα έργα τους χρησιμοποιώντας αξίες όπως: καλοσύνη, αλληλεγγύη, σεβασμός, αγάπη, φιλία και κυρίως διότι οικοδόμησαν σχέσεις μεταξύ τους που στηρίχθηκαν σε αυτές τις αξίες. Τους ευχαριστούμε και συνεχίσουμε».
«Τόσο το πόρισμα της Συνηγόρου του Παιδιού όσο και η δράση της HumanRights360 έχει καταδείξει ποικιλοτρόπως και πολλαπλώς ότι αναστέλλεται και καταπατάται το θεμελιώδες δικαίωμα της πρόσβασης στη δημόσια εκπαίδευση για τα παιδιά που διαμένουν στο Κέντρο Φιλοξενίας της Ριτσώνας. Μέχρι πότε οι κυβερνητικές πολιτικές θα εργαλειοποιούν τη συνθήκη της πανδημίας του covid 19 με τρόπο να «νομιμοποιεί» την αναστολή της εφαρμογής των νόμων; Όμως, ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες εγκλεισμού και αναγκαστικής αποχής από την εκπαιδευτική διαδικασία, οι μαθητές και οι μαθήτριες της Ριτσώνας, τόσο με το καθημερινό και επίμονο αίτημα τους για πρόσβαση στην εκπαίδευση όσο και σε μαθήματα αλληλοδιδασκαλίας μεταξύ τους αλλά και με τις ειρηνικές διαμαρτυρίες που διοργανώνουν μας καλούν να ξανασκεφτούμε την έννοια της δημοκρατίας και του πολίτη».
Ράια Λιγνού, κοινωνική ανθρωπολόγος
«Στη δουλειά μας, σαν Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων, συναντάμε πολλά εμπόδια και οι συνθήκες, οι συγκυρίες καθώς και οι αποφάσεις που παίρνονται κεντρικά για τις ζωές αυτών των παιδιών την κάνουν όλο και δυσκολότερη. Η ανασφάλεια για το μέλλον μεγαλώνει διαρκώς κι εμείς προσπαθούμε, μέσα στην τρικυμία της ζωής τους, παρακάμπτοντας όλους αυτούς τους σκοπέλους , να τους προσφέρουμε ένα λιμάνι , το σχολείο, όπου επιτέλους θα νιώθουν ασφαλείς και θ’ απολαμβάνουν ,έστω και προσωρινά, την πολύτιμη αίσθηση του να ανήκουν κάπου .
Η εκπαίδευση λειτουργεί σα φάρος γιατί τους δείχνει ένα δρόμο και τους χαράσσει ένα μονοπάτι που μπορούν να το ακολουθούν από όσες χώρες κι αν χρειαστεί να περάσουν. Τους βοηθάει να ονειρευτούν ξανά και να πιστέψουν στον εαυτό τους και με την ένταξη που επιτυγχάνεται μέσα από αυτήν, καθώς και με τις σχέσεις που δημιουργούνται με εκπαιδευτικούς και συμμαθητές τους, κλείνουν σιγά-σιγά οι πληγές του αποχωρισμού και του ξεριζωμού και τα πρόσωπα τους αρχίζουν να φωτίζονται ξανά. Το ξέρουμε γιατί το βλέπουμε να συμβαίνει . Και όταν καταφέρνουμε να στείλουμε τα παιδιά στο σχολείο είναι σα να ξεπροβάλλει ο ήλιος ξανά μετά από μια μακριά περίοδο βαριάς καταχνιάς .
Υπάρχει ελπίδα. Κι ευτυχώς δε χάνεται ποτέ. Χρειάζεται μόνο ένα φωτάκι στην επιφάνεια της στοάς όπου κρύβεται αποπροσανατολισμένη για να τη βοηθήσει ν’ αναδυθεί. Και σε πείσμα των καιρών, και των πάσης φύσεως ιών, είμαστε πολλοί, περισσότεροι απ’ όσους νομίζουν όσοι επιδιώκουν το σκοτάδι, που το κρατάμε πάντα αναμμένο…»
Πέπη Παπαδημητρίου, Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων της Δομής Φιλοξενίας στη Ριτσώνα
Πουλί
Είμαι ένα πουλί με μεγάλα φτερά
Εύχομαι να καταφέρω τα καλύτερα μου όνειρα
Θέλω να σας βλέπω όλους χαρούμενους και υγιείς
Αλλά κάποιες φορές δεν υπάρχει ασφάλεια
Θέλω να ταξιδέψω σε όλο τον κόσμο
Να ανακαλύπτω όλο και περισσότερα
Όπου πάω βρίσκω νέους φίλους
Με βοηθάνε όταν κάτι μου συμβεί
Βοηθάμε ο ένας τον άλλον
Είμαστε πάντα δυνατοί όταν είμαστε μαζί
Αν θέλει να είσαι φίλος μου, ας πετάξουμε μαζί
Μούζντα Ασράφι , Μαθήτρια του 2ου Γυμνασίου Χαλκίδας
Συνέγραψε το ποίημα στο πλαίσιο των δράσεων για την «Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμικής Ποικιλομορφίας για τον Διάλογο και την Ανάπτυξη» του Δικτύου Συνδεδεμένων Σχολείων (ASPnet Schools) της Unesco
Με την υποστήριξη των